تبدیل شدن تهران به شهری در تراز جهانی اگرچه چشم‌انداز بلندپروازانه‌ای است، اما بسیاری معتقدند این آرزو دست‌یافتنی است. شهر تهران به‌عنوان پایتخت سیاسی و اقتصادی کشور با جمعیت شناور بیش از ۱۲ میلیون نفر، همواره با انباشت چالش‌ها و مسائل چندوجهی و درهم تنیده نظیر آلودگی هوا، حمل و نقل و ترافیک، آسیب‌پذیری در برابر حوادث طبیعی و انسان‌ساخت، آسیب‌های اجتماعی، نابرابری فضایی، حاشیه‌نشینی و ناکارآمدی مالی شهری مواجه بوده است.
رفع این چالش‌ها با هدف دستیابی به سطح قابل قبولی از توسعه‌یافتگی پایدار و زیست‌پذیر کردن شهر برای شهروندان، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق با مشارکت فراگیر تمامی ذی‌نفعان البته با نگاهی علمی به تجارب شهرهای موفق جهان است تا تهران را به شهری در تراز جهانی تبدیل کند.
شهرداری تهران در حال تدوین برنامه سوم توسعه شهر تهران است تا نقشه راهی شفاف و کارآمد برای جهانی شدن تهران در اختیار مدیریت شهری پایتخت قرار دهد. در همین راستا، معاونت برنامه‌ریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری تهران مطالعه‌ای با عنوان «تهران در رتبه‌بندی جهانی کلانشهرها» را به‌عنوان یکی از اسناد پشتیبان برنامه سوم توسعه شهر تهران انجام داده است که هدف آن، شناسایی شاخص‌ها و نماگرهای بین‌المللی ارزیابی شهرها و نیز بررسی جایگاه شهر تهران در آنهاست تا از این طریق، مسیر ارتقای جهانی پایتخت را در جهت تبدیل شدن به شهری زیست‌پذیرتر، پاک‌تر، پویاتر و پایدارتر هموار کند. در این مطالعه ابتدا ۲۸ شاخص شامل نزدیک به ۱۰۰۰ نماگر از ۲۲ مرجع بین‌المللی معرفی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. سپس به‌منظور بهره‌برداری از آنها به‌عنوان شاخص‌های راهبردی و عملیاتی در ۱۵ حوزه دسته‌بندی و پالایش شده‌اند که مبنایی برای تعیین شاخص‌های راهبردی برنامه سوم شده است. این حوزه‌های ۱۵گانه شامل امنیت، اقتصاد، اطلاعات و ارتباطات، اجتماعی و جمعیتی، حمل و نقل، جایگاه و تعاملات بین‌المللی، تاب‌آوری، بهداشت و سلامت، محیط زیست، فرهنگ، سرمایه انسانی، زیرساخت، نوآوری، نهادها و مدیریت بخش عمومی است.
بررسی جایگاه تهران در شاخص‌های جهانی
این مطالعه نشان می‌دهد نیویورک با کسب امتیاز ۱۰۰، در صدر شهرهای جهان در شاخص‌های پویایی قرار گرفته است. نیویورک در حالی توانسته این رتبه را کسب کند که در رکن انسجام اجتماعی از میان ۱۸۰ شهر بررسی شده، رتبه ۱۵۳ را کسب کرده و برجسته‌ترین ویژگی این شهر مربوط به رکن اقتصادی آن است.
شهر تهران با کسب امتیاز ۴۲.۸ در رتبه ۱۶۱ قرار گرفته که بسیار نزدیک به شهر شنیانگ چین است. در میان ارکان بررسی شده، بهترین رتبه شهر تهران مربوط به رکن مدیریت عمومی با کسب رتبه ۴۲ بوده و بدترین آن مربوط به انسجام اجتماعی است؛ به‌طوری که در این رکن تنها هشت شهر وضعیتی بدتر از شهر تهران دارند. همچنین شهر تهران در رکن اقتصادی با کسب رتبه ۱۵۷ بسیار نزدیک به شهرهایی مانند دهلی و سانتاکروز است. در مورد شاخص تکنولوژی نیز شهر تهران به شهرهایی مانند اسکندریه و سانتاکروز بسیار شبیه است. همچنین در مورد حکمروایی رتبه شهر تهران ۱۵۱ بوده و این رکن از شهر کراچی پاکستان که در قعر جدول قرار گرفته ۱۰ رتبه پایین‌تر است.
شاخص شهرهای برتر
در شاخص شهرهای برتر که توسط موسسه ایپسوس و بر اساس یک نظرسنجی ارائه شده است، شهرهای نیویورک، ابوظبی و لندن که از جذاب‌ترین شهرهای جهان برای کسب‌وکار هستند، در صدر این جدول قرار گرفته‌اند و جایگاه چهارمی شهر پاریس به علت جاذبه‌های توریستی این شهر بوده است. تهران در رتبه آخر این لیست قرار گرفته، اما دلیل آن کامل نشدن اطلاعات مربوط به تمایل برای زندگی و کسب‌وکار بوده است.
شاخص جهانی زیست‌پذیری
در این شــاخص، شــهرهای ملبورن، وین، ونکوور و تورنتو با کسب نمره‌هایی بســیار نزدیک به هم رتبه‌های اول تا چهارم را به خود اختصاص داده‌اند و شهرهای تریپولی، الگوس و دمشق در رتبه‌های آخر قرار گرفته‌اند. همچنین شهر تهران با کسب نمره ۵۰.۸ در رتبه ۱۲۷ قرار گرفته، اما متأسفانه نمره آن در هر کدام از ارکان‌ها گزارش نشده است.
شاخص شهرهای خلاق
در شاخص شهرهای خلاق که رتبه‌بندی ۵۰۰ شهر دنیا را ارائه می‌دهد، شهر لندن با کسب نمره ۹۰ با اختلاف در صدر جدول قرار گرفته است؛ به‌گونه‌ای که شهر دوم یعنی نیویورک با ۳۱ امتیاز اختلاف در رتبه دوم قرار دارد. در این بین شهر تهران با کسب نمره ۳۳ در رتبه ۴۲۳ و از این منظر بالاتر از شهرهایی مانند تفلیس و اسکوپی قرار می‌گیرد.
شاخص شهر امن
در این شــاخص که ۶۰ شــهر رتبه‌بندی شده‌اند، شهرهای توکیو با ۸۹.۸ ،ســنگاپور با ۸۹.۶۴ و اوزاکا با ۸۸.۷۸ امتیاز به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم قرار گرفته‌اند. شهر تهران نیز با کسب نمره ۴۹.۵۶ نزدیک به شهر کویته پاکستان قرار می‌گیرد.
سنجش رقابت‌پذیری شهرهای جهان
در این شــاخص که ۱۲۰ شهر رتبه‌بندی شده‌اند، شهرهای نیویورک، لندن و ســنگاپور در زمره رقابت‌پذیرترین شهرهای جهان قرار گرفته‌اند و تهران با کســب نمره ۲۷.۲ در قعر این رتبه‌بندی جای گرفته اســت. در این شــاخص، اســتحکام اقتصادی، وزنی ۳۰ درصدی دارد و تهران با نمره ۲۸.۷ جزو بدترین‌ها در این حوزه بوده و در ارکان سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی با کسب نمره ۴۰.۶ و ۴۲.۹ نمره متوسطی محسوب دارد. ضعیف‌ترین رکن شهر تهران نیز مربوط به جاذبه‌های جهانی است.
شاخص کیفیت زندگی
در این شــاخص ۲۳۱ شــهر ارزیابی شــده‌اند که در این میان وین، زوریخ و آکلند در صدر جدول قرار گرفته‌اند و شــهرهای بنگویی پایتخت جمهوری آفریقای مرکزی و بغداد در قعر جدول قرار گرفته‌اند. شــهر تهران و شــهر دارالسـلـام مشــترکاً در رتبه ۱۹۹، پایین‌تر از شــهرهایی مانند باکو و دوآلا قرار گرفته‌اند.
تهران جایگاه مناسبی ندارد
با این حال، بررسی و حاصل نتایج مطالعه تطبیقی صورت گرفته نشان می‌دهد جایگاه تهران در رتبه‌بندی مراکز علمی و پژوهشی جایگاه مناسبی نیست و چنان که در جداول و تحقیقات و مطالعات گوناگون صورت گرفته مشاهده می‌شود، اصولاً تهران در اکثر شاخص‌ها رتبه پایینی دارد. این وضعیت خود می‌تواند حاصل چند مسئله اساسی باشد. بی‌توجهی برنامه‌ریزان شهری ما در گذشته به مطالعه تطبیقی، تجربیات علمی و مؤسسات معتبر جهانی که رتبه‌بندی شهرها را انجام می‌دهند چند آسیب اساسی را به‌دنبال داشته است: اول محروم شدن از تجارب علمی بین‌المللی برای شناخت مسائل و چالش‌های پیش رو و در نتیجه، نبود راهکارهای مناسب برای حل مشکلات و چالش‌ها. دوم جایگاه نامناسب تهران به‌عنوان نماد و پایتخت کشور در رتبه‌های جهانی و در نتیجه خدشه وارد شدن به جایگاه و شخصیت بین‌المللی ایران.
پیشنهادهایی برای ارتقای جایگاه تهران
با توجه به اهداف این مطالعه در راســتای شناســایی نماگرهایی که در ســطح جهانی به‌منظور ســنجش وضعیت یک شــهر در حوزه‌های مختلف اســتفاده می‌شــود، توجه به چند مســئله در برنامه پنج‌ساله سوم بسیار مفید است. مواردی مثل بررســی و شــناخت شــاخص‌های بین‌المللــی برای ارتقای ســطح مدیریت شــهری از طریق شــناخت مســائل و چالش‌ها و ارائه راهکار بر اســاس تجارب علمی و کاربردی بین‌المللی، تنظیم و تعیین شاخص بر اســاس الگوی شــاخص‌های بین‌المللی برای شــهر تهران و تعیین راهبردهای برنامه سوم توســعه بر اساس این مطالعات، شناخت بهتر و دقیق‌تر مســائل و چالش‌های کلانشهر تهران و بهره‌گیری از الگوهای بین‌المللــی و مطالعات تطبیقی برای حــل و ارائه راهکار که می‌تواند در فرآیند تدوین برنامه مورد استفاده قرار گیرد. همچنین برقراری ارتباط و تعامل با نهادها و مؤسســات علمی-پژوهشــی که شــهرها را رتبه‌بندی می‌کنند. البته آمارهای دقیــق و اطلاعات جدید از وضعیت شــهر تهــران در راستای ارتقای ســطح جایگاه شــهر تهران در رتبه‌بندی‌های شهرهای جهان باید در برنامه سوم مورد استفاده قرار گیرد تا چارچوب مشخص علمی و دقیقی ارائه شود.
نظر شما